LÒNG TRI ÂN
California là miền nắng ấm quanh
năm, đất lành chim đậu, nhưng cũng ở gần mấy vùng sa mạc nên khí hậu khô ráo, một
năm chỉ trông đợi vào mấy tháng mưa nhiều để có lượng nước cần thiết cho những
sinh hoạt của đời sống. Năm nay, "trời làm cơn hạn", mưa quá ít nên
tiểu bang phải ra lệnh khẩn cấp giới hạn sự tiêu dùng nước. Trong khi đó, ở một
số nơi khác người ta lại cầu mong nắng lên cho trời bớt đông giá, bớt lũ lụt. Thông thường, khi mọi sự tốt đẹp, chúng ta ít
khi để ý đến môi trường chung quanh, nhưng khi có điều gì bất ổn, mới thấy cuộc sống
chúng ta tùy thuộc rất nhiều vào những yếu tố bên ngoài. "Nắng mưa là chuyện
của trời", nhưng cũng là chuyện của con người - dù nắng, dù mưa, ta cũng
phải tri ân những gì mình đã đón nhận từ thiên nhiên vũ trụ cho sự tồn tại của đời sống trên trái đất này.
Nhưng không chỉ là chuyện trời đất, mà còn rất nhiều điều nữa ta phải biết ơn. Trước hết là được sinh ra làm người, có ngũ quan đầy đủ và khỏe mạnh. Chúng ta ít khi để ý đến sự may mắn được sinh ra làm người của mình, coi đó là một điều đương nhiên, nhưng nếu xét kỹ lại mới thấy con người là cả một thế giới kỳ diệu, và trong vũ trụ bao la này, chỉ con người mới có năng lực để hoán chuyển chính mình cũng như thế giới chung quanh. Theo đạo Phật, chúng ta không chỉ sinh ra trong một kiếp này, mà đã chết đi sống lại không biết bao nhiêu lần, tùy theo nghiệp, trong những cõi giới khác nhau của lục đạo luân hồi, và trong sáu đường luân hồi đó, chỉ có sinh làm người mới có thể tu tập giác ngộ để giải thoát khỏi vòng trầm luân loanh quanh luẩn quẩn này. Kinh Phật thường nói "thân người khó được", và Đức Phật nói về cái phước được sinh ra làm người như sau:
- Ví như quả đất sụp thành bể cả, có một con rùa mù sống vô lượng kiếp, một trăm năm mới trồi đầu lên một lần. Trong biển có một bọng cây nổi chỉ có một lỗ hổng trôi dạt trên mặt biển theo gió từ Đông sang Tây. Con rùa mù một trăm năm mới trồi đầu lên một lần tìm bọng cây, có sẽ gặp được bọng cây này chăng?
A Nan bạch:
- Không thể gặp, thưa Thế Tôn! Vì sao? Vì con rùa này đến bể Đông, bọng cây đã theo gió đến bể Tây, Nam, Bắc bốn phía, chung quanh cũng vậy, không thể gặp nhau.
Đức Phật bảo:
-
Con rùa mù tìm bọng cây tuy sai lạc, nhưng cũng có lúc gặp nhau. Còn kẻ phàm
phu ngu si trôi dạt trong ngũ thú tạm được
thân người, còn khó hơn con rùa mù kia tìm bọng cây. Vì cớ sao? Vì chúng sanh
kia không hành nghĩa, không hành pháp, không hành thiện, không hành chân thật,
sát hại lẫn nhau, mạnh hiếp yếu, tạo vô lượng tội ác.
Như thế, mặc dù biết thân này là giả tạm, cuộc sống là vô thường, ta vẫn phải biết ơn và trân quý thân mạng này của chúng ta, để sống làm sao cho xứng đáng, không uổng phí cuộc đời.
Tri Ân là điều mà các tôn giáo cũng như những truyền thống đạo đức thường nhắc nhở. Theo đạo Phật, có bốn ân lớn nhất, quan trọng nhất (Tứ Trọng Ân) mà ta phải báo đáp, đó là: Ân Cha Mẹ, Ân Tam Bảo, Ân Tổ Quốc, và Ân Chúng Sanh.
- Ân cha mẹ: là công ơn sinh thành
dưỡng dục của cha mẹ. Cha mẹ chăm nom săn sóc cho con với tình thương vô điều kiện, sẵn sàng hi
sinh tất cả để đứa con được mọi sự tốt đẹp. Ơn ấy bao la như trời biển, không
thể nào đo lường hết được. Đức Phật nói
rằng: "Nếu một bên vai cõng mẹ, một bên vai cõng cha, làm như thế suốt trăm
năm cho đến một trăm tuổi, người con cũng chưa làm đủ hay trả ơn đủ cho cha mẹ."
Công ơn cha mẹ vô biên vô hạn như thế,
nên phận làm con phải biết tri ân và đáp trả lại bằng tình thương yêu đối với
cha mẹ, để ý chăm lo săn sóc, chia xẻ cảm thông. Ngoài ra, một người con hiểu đạo còn phải hướng
dẫn cho cha mẹ biết giáo lý đạo Phật, sống
theo chánh pháp, không theo tà kiến, tạo nhân lành tránh điều ác. Cách báo hiếu
đó là cách cao cả nhất, vì giúp cha mẹ không những hưởng được phước đời này, mà
còn cả đời sau.
- Ân thầy bạn, ân Tam Bảo: ngoài công ơn nuôi dưỡng của cha mẹ, các thầy cô dạy chúng ta là những người đã cho ta kiến thức, giúp ta có những trang bị cần thiết để mang theo trong cuộc sống sau này. Vì vậy, biết ơn thầy là điều tất yếu. Xưa kia, có những người dù đã đạt đến những địa vị cao sang trong xã hội nhưng vẫn luôn biết đến ơn thầy, đối với thầy bao giờ cũng cung kính như khi còn là đứa học trò thơ dại. Ngoài ra, ta cũng phải quý trọng tình bằng hữu, biết ơn những người bạn đã cùng chúng ta chia xẻ ngọt bùi, giúp đỡ vượt qua những lúc khó khăn trong đời sống.
Nhưng dù đời sống có may mắn hay bất
hạnh thế nào, không ai là có thể tránh được phiền não do bản chất " vô thường,
khổ, vô ngã" trong sự hiện hữu của con người. Từ bao kiếp nay ta đã trôi lăn
trong vô minh, bị cuốn theo những cơn sóng gió của biển ái hà, đắm chìm trong
những vui buồn sướng khổ mà không biết đường nào để thoát ra. Pháp Phật là thần
dược mầu nhiệm chữa được căn bệnh khổ não trầm kha mà không phương thuốc thế
gian nào có thể chữa khỏi. Vì thế ta phải biết ơn Tam Bảo -Phật, Pháp, Tăng đã
soi sáng và hướng dẫn cho ta con đường giải thoát, và được an vui tự tại trong
đời sống.
- Ân tổ quốc: Làm con dân trong một
nước, sống trong một xã hội, ta là một
thành viên làm nên quốc gia, xã hội đó, lớn lên trong sự bảo dưỡng của nếp sống
văn hóa tổ tông, xây dựng cuộc đời mình trong môi trường và hoàn cảnh của đất
nước, nên phải biết tri ân tổ quốc. "Quốc gia hưng vong, thất phu hữu trách".
Khi đất nước bị đe dọa, chúng ta phải biết ơn những người lính đi ra chiến trường
hi sinh thân mạng để bảo vệ tổ quốc. Tri ân tổ quốc cũng đồng nghĩa với lòng yêu
nước, tình dân tộc, muốn đóng góp cho xã hội, cho quê hương, từ đó người con dân
phấn đấu để làm những điều tốt đẹp, giúp cho xã hội và đất nước được phát triển,
thăng tiến đời sống. Một người lãnh đạo quốc gia có lòng yêu nước sẽ đặt quyền
lợi của đất nước dân tộc lên trên quyền lợi của mình, tìm cách làm cho đất nước
dân tộc được thái bình, thịnh vượng. Còn nếu kẻ cầm quyền tham lam độc ác, chỉ
biết quyền lợi riêng tư, lấy của dân làm của mình, sẵn sàng bán nước cầu vinh,
thì cũng vì lòng tri ân tổ quốc mà người dân trong nước phải tìm cách trừ gian
diệt bạo, dành lại quyền lèo lái quốc gia cho người xứng đáng nắm quyền chính,
hầu báo đáp công ơn những bậc tiền nhân đã có công khai sơn dựng nước, bảo vệ giang
sơn gấm vóc từ trước tới nay.
- Ân chúng sanh: chúng ta không tồn
tại độc lập trên thế giới này, mà phải dựa vào biết bao yếu tố để có được đời sống
hiện nay. Con người do yếu tố đất nước gió lửa kết hợp,
phải cần đến nguồn đất nước gió lửa bao la trong thiên nhiên vũ trụ để trợ giúp cho sự tồn tại của mình.
Trên những mảnh đất mầu mỡ hay khô cằn sỏi đá, biết bao nhiêu công sức con người
đã đổ vào đó để cung ứng những thực phẩm nuôi dưỡng, biết bao sinh mạng chúng
sanh đã bị cống hiến để ta có những món ăn bồi bổ hợp khẩu vị. Có câu nói:
"Một hạt gạo là một hạt ngọc" để cho thấy sự quý giá của bát cơm chúng
ta đang ăn như thế nào. Ngoài ra, chúng ta cũng phải biết ơn những công trình văn
hóa nghệ thuật đã thăng hoa và làm đẹp tâm hồn, những tiến bộ kỹ thuật khoa học
nâng cao mức sống của con người. Để tỏ lòng
tri ân với chúng sanh và thiên nhiên vũ trụ, chúng ta phải trân trọng và bảo tồn
những gì đang được thụ hưởng, không nên phung phí và xem thường, nếu không, đến
lúc nào đó mất đi thì có hối tiếc cũng đã muộn.
Ở Mỹ, hàng năm ngày lễ lớn nhất là
Thanksgiving Day để tỏ lòng biết ơn vụ mùa thành công đầu tiên đã đem đến thực
phẩm dồi dào, sau bao công lao gian khổ của những người lập quốc đã đến khai
hoang tại xứ này, với sự giúp đỡ của dân bản xứ. Ý nghĩa của ngày lễ này đã đem
đến một truyền thống tốt đẹp "tạ ơn đời, tạ ơn người"cho người dân tại
Mỹ, và được nhiều quốc gia khác bắt chước.
Tri ân là một thiện tính tự nhiên giúp
nâng cao tinh thần, đem lại niềm vui và hạnh phúc. Câu nói "cám ơn" và "xin lỗi"
biểu lộ một thái độ khiêm tốn, biết trọng người khác của một dân tộc có văn hóa.
Meister Eckhart nói như sau: "Nếu cả đời này, bạn chỉ nói một lời kinh
duy nhất là "cám ơn", thì nguyên điều đó cũng đã đủ rồi."
Lòng tri ân gợi lên tình thương, chất
liệu của hạnh phúc. Sự cảm kích khi nhận lãnh một sự trợ giúp nào đó thường khiến
phát sinh tình cảm và mối liên hệ tốt đẹp. Tong gia đình, biết ơn những gì người
thân đã làm cho mình giúp cho sợi dây ân tình càng thêm bền chặt. Lòng tri ân cũng
đưa đến sự nhận thức những khía cạnh tích cực trong con người và cuộc đời, khiến
cho có cái nhìn lạc quan hơn, thấy đời đáng sống và có ý nghĩa hơn. Những công
trình nghiên cứu gần đây về lòng tri ân, như của Robert Emmons, đã cho thấy rằng
lòng tri ân có thể đem lại rất nhiều lợi ích cho sức khỏe như: giảm sự căng thẳng, đỡ lo âu
trầm cảm, làm hạ huyết áp, tăng hệ thống miễn nhiễm, bớt mất ngủ v.v..
Lòng tri ân làm khai mở thiện tâm và lòng quảng đại, tình tha thứ. Khi nhận được sự giúp đỡ của một người nào đó mà không thể đền đáp được trực tiếp, ta có thể tỏ lòng tri ân bằng cách giúp đỡ lại người khác một cách tương tự, và điều đó sẽ tạo nên một chuỗi những việc thiện có hiệu quả tốt lành. Thế giới này sẽ đẹp hơn với những hành động giúp đỡ người mà không cần đền đáp ấy.
Khi nghĩ đến những người kém may mắn
hơn, có hoàn cảnh bất hạnh, ta mới thấy biết ơn những gì đang có và muốn mở lòng
ra giúp đỡ, đóng góp chia xẻ. Có những người thật giầu có, thành công rực rỡ như
tỷ phú Bill Gates và Warren Buffet của Mỹ đã bỏ ra hàng tỷ đô la cho vào các quỹ
từ thiện trên thế giới, hoặc cho học bổng để giúp giới trẻ có phương tiện học lên
cao. Đó cũng là một cách để bầy tỏ lòng biết ơn những ân phước họ đã được hưởng.
Khi gặp những điều bất như ý hay trở ngại, nếu biết tri ân những kinh nghiệm ấy, xem đó như một dịp thử thách để cải thiện cho tốt hơn, trở thành con người vững mạnh hơn, ta có thể chuyển tâm trạng xấu thành tốt. Trong đạo Phật thường nói "Bồ Tát nghịch duyên" như một lời biết ơn đến những người đã gây đau khổ cho ta, bởi vì chính vì những nghịch cảnh người ấy tạo ra mà ta đã có sự biến chuyển nơi tâm, muốn tìm sự giải thoát, hướng tâm cầu đạo để giải trừ phiền não. Đó cũng là ý nghĩa của "Phiền não sinh Bồ Đề". Trong Luận Bảo Vương Tam Muội có mười điều tâm niệm như sau:
Lấy bệnh khổ làm thuốc thần
Lấy hoạn nạn làm giải thoát
Lấy khúc mắc làm thú vị
Lấy ma quân làm bạn đạo
Lấy khó khăn làm thích thú
Lấy kẻ tệ bạc làm người giúp đỡ
Lấy người chống đối làm nơi giao du
Coi thi ân như đôi dép bỏ
Lấy sự xả lợi làm vinh hoa
Lấy oan ức làm cửa ngõ đạo hạnh.
Trong truyện cổ Phật giáo có kể lại câu truyện
"Cứu vật vật trả ơn, cứu nhân nhân
trả oán", trong đó một vị đạo sĩ tu
ở trong rừng tình cờ cứu được một người thợ săn, một con rắn và một con chim bị
kẹt dưới hầm sâu. Sau này khi gặp lại, đạo sĩ bị người thợ săn hãm hại, trong
khi con rắn và con chim đều tìm đủ mọi cách để cứu ngài trả ơn. Truyện này nói
lên một sự thực rằng thú vật cũng là loài hữu tình và có lòng tri ân như con
người. Đã có rất nhiều giai thoại kể lại lòng biết ơn của thú vật đối với con
người, kể cả những mãnh thú như hổ báo, sư tử, voi v.v..., và những loài thú
hoang ấy khi có lòng tri ân thì nẩy sinh tình cảm và không còn tính hung dữ, trở
nên thuần thục, ngoan ngoãn đối với người ơn của mình.
Một tác giả vô danh đã viết bài "Hãy biết ơn" với những lời hay ý đẹp như sau:
- Hãy biết ơn là ta không có tất cả những điều mong muốn,
Bởi vì nếu được như vậy, ta có còn gì để trông mong nữa không?
- Hãy biết ơn khi ta không biết một điều gì
Vì đó là cơ hội để cho ta có thể học hỏi
- Hãy biết ơn những lúc khó khăn
Vì đó là lúc cho ta trở thành lớn mạnh hơn
- Hãy biết ơn những điều yếu kém của mình
Vì đó là cơ hội để cho ta cải thiện
- Hãy biết ơn mỗi lần thử thách
Vì đó sẽ giúp ta xây dựng sức mạnh và nhân cách.
- Hãy biết ơn những lỗi lầm đã phạm
Vì chúng dạy cho ta những bài học quý giá
- Hãy biết ơn khi mệt mỏi, chán chường
Vì đó có nghĩa là ta đã đổi khác
- Biết ơn những điều tốt đẹp thuận lợi đến với mình thì dễ.
Nhưng một cuộc đời phong phú chỉ có được khi ta có lòng biết ơn đến cả những trở ngại gặp phải.
- Lòng tri ân có thể biến tiêu cực thành tích cực.
Hãy tìm cách biết ơn những điều gây khó khăn phiền não, vì chúng có thể trở thành ân phước cho ta.
Ngày đầu xuân, trong sự giao mùa của thời tiết, cây cỏ xanh tươi tràn đầy sức sống, muôn hoa rộ nở, ta hãy tận hưởng những gì đang có trong tay và mở lòng biết ơn đến tất cả, biết ơn trời, ơn đời, ơn người. Dù chỉ là biết ơn một đóa hoa đang nở, cũng đem lại niềm vui trong lòng.
Cảm ơn hoa đã vì ta nở
Thế giới vui từ mỗi lẻ loi.
(Tô Thùy Yên)
Ngọc Bảo
Đầu xuân, tháng 2- 2014